Έξοχη αρχιτεκτονική και σημαντική ιστορία παρουσιάζει η Ι.Μ. Δολιανών – Τι αναφέρει η κ. Μαντζανά.

Του Αποστόλη Ζώη

Έχει χαρακτηριστεί ως ο Παρθενώνας του ορεινού όγκου, λόγω, πρωτίστως, της έξοχης αρχιτεκτονικής, αλλά και της ιστορίας της. Η Ιερά Μονή του Τιμίου Σταυρού, στον οικισμό των Δολιανών, είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά και εκκλησιαστικά μνημεία στο Νομό μας, ένας νομός με πολύ σημαντικό ιστορικό, εκκλησιαστικό και μοναστηριακό πλούτο και το μοναδικό συγκρότημα των Μετεώρων. Η αρχιτεκτονική της είναι τέτοια, ώστε, όπως αναφέρει η προϊσταμένη της 19ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Κρυσταλλία Μαντζανά, ο καθηγητής (ακαδημαϊκός και αρχιτέκτονας) Παύλος Μυλωνάς τη χαρακτήρισε ως «τον Παρθενώνα του ορεινού όγκου». Αρχιτεκτονική Χτισμένη σε υψόμετρο 1150μ., στην «καρδιά» της Πίνδου, ακολουθεί έναν σύνθετο τύπο, που ο Π. Μυλωνάς τον περιγράφει ως «θολοσκεπή βασιλική μετά τρούλων και πολλών αψίδων και εντοπίζει τρεις χρονολογικές φάσεις, με αρχική το έτος 1770». Ο καθηγητής αναφέρει ακόμη ότι, «εδώ, ο καλλιτέχνης μεταφέρει θαυμάσια αρχιτεκτονικά στοιχεία από μολδαβικά παραδείγματα, οθωμανικά, αρμενικά όπως και παλιά κεντροευρωπαϊκά». Όλα τα παραπάνω δημιουργούν μια «πολυκυτταρική ευμορφία χώρου», που- σύμφωνα με τον κ. Μυλωνά- μας οδηγεί στο να φανταστούμε τον αρχικό πρωτομάστορα ως έναν άνθρωπο σοφό και κοσμογυρισμένο, που από την πόλη έως τις παραδουνάβιες χώρες πλούτιζε τις γνώσεις του αυτοσχεδιάζοντας, δίνοντας όμως λύσεις παραδεκτές. Όπως αναφέρει η κ. Μαντζανά, εκτός από τις λεπτές παραστάδες, τα τυφλά αψιδώματα που διαρθρώνουν τις κόγχες και τους τρούλους, υπάρχει και πλούσια γλυπτή διακόσμηση: βάσεις και επίκρανα παραστάδων, βάσεις ημικιονίσκων αλλά και κιονόκρανα, που θυμίζουν μεσαιωνικές δυτικές λύσεις. Υπάρχουν ακόμη έξοχα ανάγλυφα λαϊκής τεχνοτροπίας, όπως η παράσταση της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και οι μορφές των Αγ. Γεωργίου και Δημητρίου. Η αφιέρωση του ναού, σύμφωνα με την κ. Μαντζανά, στον Τίμιο Σταυρό σημαίνει πολλά: πρώτα – πρώτα λαμβάνεται η γιορτή ως αρχή και τέλος γι’ αυτούς που δεν έχουν ιδιόκτητη κατοικία και μετακομίζουν, για τις μισθώσεις ποιμένων, πιστικών, παραγιών κ.λπ., ενώ την ίδια μέρα γίνεται η ευλογία των σπόρων για την σπορά κ.λπ. Χαρακτηριστικά Η Ιερά Μονή απέχει 82 χιλιόμετρα από τα Τρίκαλα, μέσα σε πυκνότατο ελατόδασο του πανέμορφου Ασπροποτάμου. Σύμφωνα με στοιχεία της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης Τρικάλων, το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ναού είναι οι πολλοί τρούλοι: 12 τον αριθμό, αλλά ο κεντρικός είναι διπλός. Εξωτερικά, ο ναός στολίζεται, επίσης, με αρκετά ενδιαφέροντα λιθανάγλυφα λαϊκής τεχνοτροπίας. Ο πρώτος ναός της, του Αγίου Νικολάου, αναφέρεται το 1790. Σήμερα, υπάρχει στη θέση του νεότερο κτίσμα του 1966. Ο δεύτερος χρονολογικά ναός, αφιερωμένος στην Αγία Ζώνη της Παναγίας, είναι σήμερα, μετά την πυρπόλησή του από τους Γερμανούς το 1943, ένας πεσμένος σωρός από πέτρες, ενώ τα ίδια στοιχεία αναφέρουν, με κάθε επιφύλαξη, πως ανάγεται γύρω στο 1750. Κατά την ανασκαφή του 1998 βρέθηκε χαραγμένο σε πέτρα το έτος 1792. Ο τρίτος και τελευταίος ναός της Μονής, αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό, είναι κτίσμα του 1792 και ευτυχώς δεν κατέρρευσε κατά την απόπειρα πυρπόλησής του, το 1943. Υποβλήθηκε κατά καιρούς σε αρκετές ανακαινίσεις, σήμερα δε βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Πρόκειται για ιδιόμορφη μεταβυζαντινή εκκλησία, ένα εντυπωσιακό πολύτρουλο και πολύκογχο κτίσμα, με ανυπολόγιστη αρχιτεκτονική αξία και καλή ηχητική, κτίσμα με κατ’ εξοχήν πέτρινη φυσιογνωμία, αφού και εσωτερικά ακόμη έμεινε ασοβάτιστο. Η Ιερά Μονή των Δολιανών με την τεράστια και πολυσήμαντη θρησκευτική και κοινωνική προσφορά της, τελικά συγχωνεύτηκε το 1924 στον Άγιο Στέφανο των Μετεώρων και αποτελεί, μέχρι σήμερα, μετόχι του. Εδώ, διασώθηκαν και δύο πολύτιμοι κώδικες της Μονής: 109 (Πρόθεση) και 113 (Παρρησία). Σήμερα, η Ιερά Μονή διαθέτει φύλακα και είναι επισκέψιμη.
Η ΕΡΕΥΝΑ 17 Σεπτεμβρίου 2009, αρ. φύλλου 15305, σελίδα 16