Ο τίτλος του άρθρου αποτελείτε από δυο προτάσεις. Παραθέτω επιχειρήματα προς υποστήριξη της κάθε πρότασης-άποψης. Τα εμπεριστατωμένα σχόλια είναι ευπρόσδεκτα.

Πρέπει να σημειώσω ότι το άρθρο μπορεί να μπερδέψει μερικούς οι οποίοι βλέπουν τα πράγματα μέσα από ιδεολογικά πρίσματα. Για κάποιους όλα είναι επιλογή μεταξύ αριστερά και δεξιά. Εάν όμως θέλουμε να επιτύχουμε τα βέλτιστα αποτελέσματα πρέπει να απαλλαχθούμε από λογικές του παρελθόντος. Όποιος δε διαθέτει κριτική σκέψη μπορεί να διαβάσει πολλά άρθρα/σχόλια της αρεσκείας του/της στο ίντερνετ. Επίσης να διευκρινίσω ότι οι όροι ‘γλώσσα’ και ‘διάλεκτος’ δεν είναι ξεκάθαρες έννοιες. Στο παρόν άρθρο ο όρος ‘γλώσσα’ αφορά την ελάχιστη ομοιότητα μεταξύ όλων των βλάχικων διαλέκτων. ‘Διάλεκτος’ είναι η κάθε ντοπιολαλιά περιορισμένου γεωγραφικού χώρου  π.χ. τα βλάχικα του Ασπροποτάμου διαφέρουν σε κάποιο βαθμό από τα αντίστοιχα του Μετσόβου. Οι όροι ‘βλάχικα’ και ‘βλάχικη’ αντικαθιστούν ταυτόχρονα τους όρους ‘γλώσσα’ και ‘διάλεκτο’ για λόγους ευκολίας.

Γιατί τα βλάχικα πρέπει να γράφονται;  

α. Για να διασωθεί ακεραία η μνήμη των προγόνων μας και ο βλάχικος πολιτισμός μας. Παρότι θαυμάζω όσο τίποτε άλλο τον Αριστοτέλη και το Σωκράτη δεν θεωρώ ότι είμαι απόγονός τους. Είμαι απόγονος της γιαγιάς και του παππού μου, εκείνοι είναι ο λόγος που υπάρχω, εκείνοι ήταν οι άνθρωποί μου και όχι κάποιοι σπουδαίοι και διάσημοι που ζήσαν 2.500 χιλιάδες χρόνια πριν.

β. Δικαίωμα μου είναι να επιθυμώ τη διάσωση της ντοπιολαλιάς των προγόνων μου. Αντιθέτως, κανένας δεν έχει δικαίωμα να μου πει ότι τα βλάχικα πρέπει να ξεχαστούν. Ότι είναι μια ασήμαντη γλώσσα. Ότι δεν πρέπει να αισθάνομαι τύψεις που χάνεται ένα κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας, του τόπου μου, του είναι μου, ενώ εγώ μένω άπραγος.

γ. Πολλές προφορικές γλώσσες καταγράφηκαν ή καταγράφονται για διάφορους λόγους, κυρίως τη διάσωσή τους. Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος είτε επιστημονικός είτε ηθικός που να απαγορεύει τη γραφή κάποιας γλώσσας. Το αντίθετο μάλιστα. Σε όλο τον πλανήτη επιστήμονες και ερασιτέχνες εργάζονται να καταγράψουν προφορικές γλώσσες υπό εξαφάνιση (https://www.nationalgeographic.com/news/2018/04/saving-dying-disappearing-languages-wikitongues-culture/).

δ. Η γραφή κάποιας γλώσσας είναι εκπολιτιστική διαδικασία. Τα αρχαία ελληνικά ήταν κάποτε προφορική γλώσσα όπως και όλες οι γλώσσες του κόσμου. Μάλιστα το ελληνικό αλφάβητο βασίστηκε στο φοινικικό αλφάβητο! Το επιχείρημα περί διατήρησης της προφορικής μορφής της βλάχικης γλώσσας είναι ανυπόστατο. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (Π.Ο.Π.Σ.Β.) είχε κάποτε υιοθετήσει αυτή την άποψη. Το ενθαρρυντικό είναι ότι σαν αντίδραση απέναντι στην έντονη δράση της Επιστημονικής Εταιρίας Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων (Ε.Ε.Μ.Π.Β.) η Π.Ο.Π.Σ.Β. αναθεώρησε τη θέση της και άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο στήριξης της γραφής των ντόπιων βλάχικων διαλέκτων με ελληνικούς χαρακτήρες.

ε. Το Νεοελληνικό κράτος δεν κινδυνεύει στο ελάχιστο από τη γραφή και διατήρηση τη βλάχικης γλώσσας! Όσοι Βλάχοι το νομίζουν, έχουν ψευδαισθήσεις ότι δήθεν ο ρόλος των υπό εξαφάνιση Βλάχων είναι πολύ σημαντικός για το ελληνικό κράτος. Εάν αυτό ισχύει, γιατί οι περισσότεροι Νεοέλληνες δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι Βλάχοι, ενώ όλοι γνωρίζουν ποιοι είναι οι Πόντιοι; Φράτοι, το κράτος και οι συνέλληνες έχουν γραμμένα στα παλιά τους υποδήματά τα βλάχικα θέματα.

ζ. Τα βλάχικα μπορούν να ενισχύσουν το τουριστικό προφίλ κάποιας περιοχής. Η διγλωσσία είναι ένα πλεονέκτημα που δεν υπάρχει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (https://www.diggitmagazine.com/articles/tourism-revitalize-languages).

η. Εν τέλει, θέλω να γράφονται τα βλάχικα διότι έτσι μου αρέσει. Ακόμη και αν δεν υπήρχε συγκεκριμένος λόγος, είναι δικαίωμά του καθενός να γράφει και να μιλάει όποια γλώσσα θέλει. 

Γιατί τα βλάχικα πρέπει να γράφονται με ελληνικούς χαρακτήρες;

α. Πολλές γλώσσες γράφονται με χαρακτήρες ‘δανεισμένους’ από άλλες γλώσσες. Τα τούρκικα και τα βιετναμέζικα γράφονται με λατινικούς χαρακτήρες. Οι εκατοντάδες γλώσσες των ιθαγενών της Αυστραλίας γράφονται πλέον με τη χρήση λατινικών χαρακτήρων παρότι δεν έχουν καμιά σχέση με τα λατινικά ή τα αγγλικά. Γιατί τα βλάχικα να μη γράφονται στα ελληνικά εφόσον πάρα πολλές γλώσσες χρησιμοποιούν ξένα αλφάβητα; (https://lens.monash.edu/@monash-life/2019/10/27/1377046/preserving-indigenous-languages)

β. Είτε αρέσει σε κάποιες μειοψηφίες είτε όχι είμαστε Νεοέλληνες και θα γράφουμε τα βλάχικα με ελληνικούς χαρακτήρες διότι αυτό γνωρίζουμε και εξυπηρετεί τις ανάγκες μας. Στη καθημερινότητα δε με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο Βλάχος των Σκοπίων, με ενδιαφέρει περισσότερο ο ‘καμπίσιος ’ Τρικαλινός ή ο Ηπειρώτης από την Ηγουμενίτσα διότι με αυτόν συναναστρέφομαι. Δεν έχω κάποιο πρόβλημα με τον Βλάχο της Αλβανίας ή των Σκοπίων αλλά μου είναι άγνωστοι διότι ζουν αλλού και δεν έχω κάποιο λόγο να ασχοληθώ μαζί τους. Ακόμη και αν συναναστραφώ μαζί τους δε χρειάζεται να γράψω βλάχικα ειδικά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης όπου τα αγγλικά είναι η παγκόσμια γλώσσα.

γ. Αυτό το κείμενο το γράφω με ελληνικούς χαρακτήρες όπως γράφει και οι συντριπτική πλειοψηφία των βλάχων της Ελλάδας. Σε ποια χώρα βρίσκεται η Ε.Ε.Μ.Π.Β. που προσπαθεί να καταγράψει τα βλάχικα με λατινικούς χαρακτήρες?  Όταν η πλειοψηφία των βλάχων ζει στην Ελλάδα ή είναι προϊόν της Νεοελληνικής παιδείας πως είναι δυνατόν να ασχοληθεί με μια γλώσσα που γράφεται με ξένους χαρακτήρες; Μια γλώσσα κατασκευασμένη από ολιγάριθμους καθηγητές οι οποίοι επιμένουν να αγνοούν την ελληνική πραγματικότητα.

δ. Τα ελληνικά γράμματα μας φαίνονται ωραία. Με αυτά μεγαλώσαμε. Τα βλάχικα γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες είναι στα μάτια μας άσχημα. Ειδικά όταν προσθέτουν ‘δασείες’ και ‘περισπωμένες’ ρουμάνικες, τι ασχήμια! Πόσο βαρετά και αδιάφορα. Ένα μεγάλο μέρος των Βλάχων ήδη αδιαφορεί για τη βλάχικη γλώσσα. Άρα το εγχείρημα της Ε.Ε.Μ.Π.Β. για καταγραφή της βλάχικης με λατινικούς χαρακτήρες θα αποτύχει. Η λατινική γραφή προσθέτει ακόμη ένα εμπόδιο στην εκμάθηση της βλάχικης γλώσσας.

ε. Η γραφή με λατινικούς χαρακτήρες ‘ερεθίζει’ πολλούς Βλάχους που ήδη αισθάνονται ανασφάλεια για την ταυτότητά τους. Πολλοί δε θέλουν καν τη γραφή των κατά τόπους διαλέκτων. Πόσους Βλάχους έχουμε δει που κρύβουν ότι είναι Βλάχοι ή ντρέπονται για την καταγωγή τους (παρεμπιπτόντως δεν υπάρχει μεγαλύτερη ασέβεια προς τους προγόνους σου από το να ντρέπεσαι για αυτό που είσαι). Δεν είναι όλοι οι Βλάχοι επαρκώς πληροφορημένοι άρα δεν πρέπει να αναζωπυρώνεις τις φοβίες κάποιων ότι θα ‘ρθει η μίζερο-Ρουμανία να μας κάνει επαρχία της.

ζ. Εφόσον οι Βλάχοι ζουν στον ελλαδικό χώρο εδώ και τουλάχιστον 1000 χρόνια (σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία ευρέος αποδεκτά και μεταξύ αντίθετων πλευρών) και όπως η εμπειρία μας δείχνει, τα βλάχικα, παρότι λατινογενής γλώσσα, περιέχουν πάρα πολλές ελληνικές λέξεις.

η. Η γραφή της βλάχικης με λατινικούς χαρακτήρες υποστηρίζεται από αδύναμες μεν, ενοχλητικές δε ομάδες (εντός και εκτός συνόρων) με ιδεολογία, κοσμοθεωρία και κουλτούρα που δεν συνάδει με τις απόψεις της πλειοψηφίας των Βλάχων της Ελλάδας. Κάποια από αυτά τα επονομαζόμενα ‘ανθελληνικά’ στοιχεία έχουν γίνει αποδεκτά από την Ε.Ε.Μ.Π.Β. Βέβαια δεν έχει γίνει διεξοδική έρευνα για τις προθέσεις των συγκεκριμένων ομάδων. Ίσως οι σκοποί τους και τα κίνητρα τους να μην είναι όσο τρομακτικά όσο νομίζουμε εμείς. Ίσως κάποιοι από εμάς δημιουργούμε φαντασιακούς εχθρούς για να δικαιολογούμε την δική μας ανασφάλεια ή να παριστάνουμε τους εθνοσωτήρες. Εάν όντως είναι ανθέλληνες μάλλον τους αποδίδουμε δύναμη και επιρροή που δεν έχουν. Σε κάθε περίπτωση ο ρόλος τέτοιων ομάδων ενισχύει την άποψη περί χρήσης ελληνικών χαρακτήρων.

Κάποιος οπαδός της Ε.Ε.Μ.Π.Β. θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τα βλάχικα μπορούν να γραφτούν καλύτερα με λατινικούς χαρακτήρες παρά με ελληνικούς. Ίσως, αλλά προτιμούν να πετύχουν το 90% του στόχου τους ή το 1%; Εάν όντως θέλουν να πετύχουν κάτι θα αναγκαστούν να συνεργαστούν με τους πολιτιστικούς συλλόγους των βλάχων της ελληνικής επικράτειας.

Κάποιος υπερπατριώτης μπορεί να ισχυριστεί ότι προτιμά να εξαφανιστούν εντελώς τα βλάχικα παρά να κινδυνέψει τάχα η πατρίς στο ελάχιστο. Μόνο και η υπόνοια ότι η Ελλάδα έχει να φοβηθεί κάτι από τους Βλάχους είναι προσβλητική άρα πρέπει να σταματήσουμε μόνοι μας να αυτόμαστιγωνόμαστε. Όταν κάποια/ς έχει πονοκέφαλο τι κάνει; Κόβει το κεφάλι της/του; Όχι. Προσπαθεί να βρει λύση στο πρόβλημα. Επειδή έχουμε ανασφάλειες και χαλάει η ‘βλαχιά’ το μοντέρνο image μας και το υπερπατριωτικό προφίλ που θέλουμε να προωθήσουμε θα αφήσουμε τα βλάχικα να εξαφανισθούν; Θα νίψουμε τας χείρας μας σα πόντιοι Πιλάτοι μπρος στην εξαφάνιση της βλάχικης γλώσσας; Τι εστί Έλληνας; Ο νεοέλληνας που νομίζει ότι είναι κατευθείαν απόγονος του Μέγα Αλεξάνδρου ενώ έχουν περάσει τόσες ράτσες από αυτή τη χώρα (όπως και σε όλο τον πλανήτη); Πόσο αυτονόητο είναι ότι το να είσαι Βλάχος δεν σε εμποδίζει να είσαι Έλληνας. Και ότι δε χρειάζεται να αποδεικνύεις το ποιος είσαι σε μόνιμη βάση.

Έστω κι αν συμφωνείτε με τα άνωθεν λεγόμενα ίσως αναρωτηθείτε τι προτείνω, από κριτικές και αναλύσεις ίσως έχετε χορτάσει. Αυτό που προτείνω είναι απλό. Η Π.Ο.Π.Σ.Β. πρέπει να συντονίσει την καταγραφή των ντόπιων διαλέκτων με ελληνικούς χαρακτήρες. Πιθανόν μπορεί να σχεδιάσει ένα πλαίσιο καταγραφής (προφανώς με τη συνδρομή φιλολόγων) που μπορεί να ακολουθηθεί από όλους τους κατά τόπους συλλόγους ή συγγραφείς. Κάτι τέτοιο θα μείωνε την κριτική που δέχεται η Π.Ο.Π.Σ.Β. ότι αποτελεί μέσο προσωπικής προβολής των μελών της και θα ενισχυόταν η ενότητα των Bλάχων. Εάν αυτό δεν υλοποιηθεί τότε αρκετοί βλάχοι, κάποιοι εκ των οποίων έχουν αρχίσει διστακτικά να υποστηρίζουν την Ε.Ε.Μ.Π.Β. (1,370 υποστηρικτές σε λίγους μήνες ενώ η ομοσπονδία έχει 4,900 μετά από χρόνια λειτουργίας), θα καταλήξουν ως υποστηριχτές μιας καθολικής βλάχικης γλώσσας αποδιδόμενης με λατινικούς χαρακτήρες. Έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα ότι τα άρθρα στις εφημερίδες, οι χοροί και οι συναντήσεις με πολιτικούς εκ μέρους της ομοσπονδίας, παρότι χρήσιμα, δεν αρκούν στη διατήρηση και καταγραφή του βλάχικου πολιτισμού.